కనకన రుచిరా - త్యాగయ్య కృతి

 కనకన రుచిరా కనకవసన! నిన్ను ॥కనకన॥

అర్థం: నిన్ను మరలమరలా చూడాలని (కన-కన) కోరికగా (రుచి) ఉన్నది! ఓ లక్ష్మీనివాసా!

దినదినమును మనసున చనువున నిన్ను ॥కనకన॥

అర్థం: ప్రతిదినమూ మనసులో ఇష్టంతో నిన్ను ...(మరల మరల చూడాలని కోరికగా ఉన్నది)

పాలుగారు మోమున శ్రీ యపార మహిమ దనరు నిన్ను ॥కనకన॥

అర్థం: పాలుకారుతున్న ముద్దులొలుకు ముఖాన్ని కలగిన నిన్ను... (మరల మరల చూడాలని కోరికగా ఉన్నది)

కలకలమను ముఖకళగలిగిన సీత కులుకుచు నోరకన్నులను జూచె నిన్ను ॥కనకన॥

అర్థం: అందగాడివైన నిన్ను, జానకి తన ఓర చూపులతో చూచిన నిన్ను ... (మరల మరల చూడాలని కోరికగా ఉన్నది)

బాలార్కాభ! సుచేల! మణిమయ మాలాలంకృత కంధర! సరసిజాక్ష! వర కపోల సురుచిర కిరీటధర! సతతంబు మనసారగ ॥కనకన॥

అర్థం: ఉదయిస్తున్న సూర్యుడి తేజుడవైన నిన్ను, మంచి వస్త్రాలను ధరించే నిన్ను, మణిమయమైన మాలలతో అలంకరించిన నిన్ను, పద్మాలవంటి కన్నులు కలిగిన నిన్ను, చక్కటి చెక్కిళ్లు కలిగిన నిన్ను, అందమైన కిరీటము ధరించిన నిన్ను, ఎల్లప్పుడూ మనసు నిండునట్లుగా ... (మరల మరల చూడాలని కోరికగా ఉన్నది)

సాపత్నీ మాతయౌ సురుచి వే కర్ణశూలమైన మాట వీనుల 

చురుక్కున తాళక శ్రీహరిని ధ్యానించి సుఖింపగలేదా యటు ॥కనకన॥

అర్థం: తన సవతి తల్లి యగు "సురుచి" యొక్క, వేయి రకములైన కఠోరమైన మాటలకు చురుక్కుమనిపించి, తట్టుకోలేక, విష్ణువు కోసం ధ్యానించి, సాక్షాత్కింప చేసుకొని ఆనందిచిన విధముగా... (మరల మరల చూడాలని కోరికగా ఉన్నది)

మృగమద లలామ శుభనిటల, వరజటాయు మోక్షఫలద

పవమానసుతుడు నీదు మహిమదెల్ప సీత తెలిసి వలచి సొక్క లేదా రీతి నిన్ను ॥కనకన॥

అర్థం: శ్రేష్ఠమైన కస్తూరి నుదురు పైన ధరించిన వాడా, గొప్ప జటాయువునకు మోక్షము ఇచ్చినవాడా, హనుమంతుడు నీ మహిమను తెలుపుచుండగా, జానకీదేవి నిన్ను తలచుకొని పరవశించిన విధముగా నిన్ను ... (మరల మరల చూడాలని కోరికగా ఉన్నది)

సుఖాస్పద విముఖాంబుధర పవన! విదేహమానస విహారాప్త!

సురభూజ మానితగుణాంక! చిదానంద!

ఖగతురంగ ధృతరథాంగ! పరమదయాకర!

కరుణారస వరుణాలయ! భయాపహర! శ్రీరఘుపతే! ॥కనకన॥

అర్థం: కష్టములనే మబ్బులను తొలగించు గాలి వంటి వాడా! మన్మధుని వంటి వాడా! దేవతలు, సీత కొలిచేవాడా!  చిదానందా! గరుడ వాహనా! చక్రధరా! పరమ దయాకరా! కరుణా సముద్రా! భయాపహర! రామా! ... (మరల మరల చూడాలని కోరికగా ఉన్నది) 

ప్రేమమీఱు కరముల నీదుపాదకమలము బట్టుకొనువాడు సాక్షి రామనామ రసికుడు కైలాస

సదనుడు సాక్షి మఱియు నారద పరాశర శుకశౌనక పురందర నగజాధరజ ముఖ్యులు సాక్షి గాద!

సుందరేశ! సుఖకలశాంబుధివాసా! శ్రితులకే ॥కనకన॥

అర్థం: నీ పాదాలను పట్టుకున్న బ్రహ్మదేవుడు, రామనామాన్ని ఇష్టంగా జపించే శంకరుడు, నారదాది మఖ్యులందరూ సాక్షి కదా! సుందర రామా! నిన్ను శరణుకోరిన వారందరకూ ... (మరల మరల చూడాలని కోరికగా ఉన్నది)

సతతము ప్రేమ పూరితుడగు త్యాగరాజనుత! ముఖజిత కుముద! హిత! వరద! నిన్ను  ॥కనకన॥

అర్థం: ప్రేమ మూర్తియగు రామా! ప్రకాశవంతమైన ముఖ తేజస్సు కలిగిన రామా! నిన్ను... ... (మరల మరల చూడాలని కోరికగా ఉన్నది)

--

అభిప్రాయం: ఈ కీర్తనలో శ్రీరాముడిని కనులారా చూడాలనే త్యాగయ్య కోరిక ఎంతో హృద్యంగా స్పష్టమవుతోంది. శ్రీరాముని కనులారా చూడాలనే తపన పడిన వారి ఉదాహరణలతో కృతిని నిర్మించిన తీరు అద్భుతం. కన-కన, దిన-దిన, కలకలమను అంటూ జంట పదాలతో కృతి మొదటలోనే తన హృదయంలోని (విరహము, తొందరతో కూడిన) కోరికను ఆవిష్కరించారు. 

"పాలుగారు మోము" అంటూ బాలకాండను, "కిరీటధర"తో పట్టాభిషేక సన్నాహాలను, "సాపత్ని" (రెండవ భార్య) అనే పదంతో కైకేయిని తద్వారా అయోధ్యకాండను,  "మృగమద" అంటూ ఎత్తుకున్న చరణంలో, మృగము అంటే జింక, మృగమదము అంటే కస్తూరి. దాని ద్వారా మాయాలేడి ఘట్టాన్ని, జటాయువు మరణం తద్వారా అరణ్యకాండ లోని సీతాపహరణాన్ని గుర్తుచేసి, సుందరాకాండ ఘట్టంతో చరణం ముగిస్తారు. తరువాతి చరణంలోని "తురంగ","రథాంగ" వంటి పదాలతో యుద్ధకాండను స్ఫురింపచేస్తారు. రామాయణాన్ని ఇలా స్ఫురింపచేయటం  ఆయన చమత్కారానికి ఉదాహరణ. 

"సుఖాస్పద" అనే చరణంలో పూర్తిగా సంస్కృత భూయిష్టమయిన విశేషణాలతో నింపి తన భక్తిని తారస్థాయికి తీసుకుని వెడతారు. మొదటి చరణాలలో ముఖారవిందాన్ని వర్ణిస్తూ,  చివరిలో "నీదు పాదకమలము" అంటూ ఆపాదమస్తకాన్ని, రామ పరివారాన్ని మన కనుల ముందర సాక్షాత్కరింపచేస్తారు.